‘Geschiedenis van hongersnood leert ons veel over de toekomst’

‘We drijven steeds verder af van het doel van de VN dat in 2030 niemand meer honger heeft in de wereld’, zegt Ingrid de Zwarte, universitair docent Economische en Milieugeschiedenis. Zij onderzoekt de historische rol van voedsel en honger in tijden van oorlog, zoals in de jaren veertig tijdens de Hongerwinter in Nederland en in Indonesië. Tijdens de opening van het nieuwe academische jaar zal zij vertellen wat we voor de toekomst kunnen leren van hongersnoden die plaatsvonden in het verleden.

- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan

Het zal volgens Ingrid de Zwarte niet makkelijk worden om het doel “geen honger” nog te halen. Op dit moment staan namelijk meer mensen op de rand van een hongersnood dan een paar jaar terug. ‘345 miljoen mensen hebben te maken met acute voedselonzekerheid. Dit zijn mensen die dringend hulp nodig hebben. Sinds de coronapandemie is dat aantal verdubbeld.’ Het is een opmerkelijke verandering na decennia waarin de kans op hongersnood sterk afnam.

Politiek falen

Ooit hadden hongersnoden hoofdzakelijk natuurlijke oorzaken, zoals langdurige droogte, waardoor oogsten mislukten. Soms was de belegering van een stad een direct aanwijsbare oorzaak, maar die hongersnoden bleven meestal lokaal. De grote hongersnoden van de 20ste eeuw waren veel directer verbonden aan politiek falen en conflicten. De Zwarte: ‘We hebben dankzij toenemende globalisering van de handel sinds halverwege de 20ste eeuw technisch gezien de mogelijkheid om hongersnood de wereld uit te helpen. In theorie is er genoeg voedsel.’

Grote hongersnoden in de 20ste eeuw vonden bijvoorbeeld plaats in de Sovjet-Unie en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De dodelijkste hongersnood, met naar schatting 30 miljoen slachtoffers, was in China in 1959-‘61. Totalitaire regimes waren hiervoor verantwoordelijk. Na de jaren zestig ging het snel de goede kant op. ‘Aan eind van de 20ste eeuw was er zelfs hoop dat hongersnood helemaal de wereld uit zou zijn, maar dat bleek niet het geval’, zegt De Zwarte.

Opeenstapeling

In de jaren dat de coronapandemie woedde kreeg het mondiale voedselsysteem een schok toen handelssystemen stilvielen en de voedselprijzen stegen. Landen die erg afhankelijk zijn van import bleken extra kwetsbaar. Ook ontstonden er in een aantal landen nieuwe conflicten, zoals in Ethiopië, Zuid-Sudan en Oekraïne, waarin honger als een oorlogswapen wordt ingezet. ‘Het is nooit alleen een klimaatschok, want dan is er altijd nog handel en voedselhulp.’

Het onderzoek van De Zwarte legt die opeenstapeling van factoren bloot en dat zorgt voor bewustwording. ‘De geschiedenis laat ons ook zien dat het geen situaties zijn waarin het westen geen rol speelt of kan spelen. Wat is in oorlogssituaties bijvoorbeeld de rol van economische blokkades in het creëren of verergeren van hongersnood?’ Dit soort discussies wil ze meer terugzien in de internationale politiek, zodat wereldwijde actie mogelijk is om kwetsbare gebieden te helpen en nieuwe hongersnoden te voorkomen. Daarnaast hoopt ze ook dat politiek leiders aansprakelijk kunnen worden gesteld voor het doelbewust inzetten van honger als oorlogswapen.

Kwetsbaarheid verminderen

‘De oorzaken van honger zijn complex en veelzijdig, en moeten we dus op meerdere vlakken aanpakken’, vindt De Zwarte. ‘Ook kennis over de geschiedenis en de rol van politiek draagt daaraan bij. Je kunt dan beter begrijpen waar de kwetsbaarheden liggen in het voedselsysteem van nu en in de toekomst.’