Nieuws

Willy van Heumenprijs voor Wagenings onderzoek zonder proefdieren

article_published_on_label
5 oktober 2015

Toxicoloog Jochem Louisse van Wageningen University & Researchen biomedisch onderzoeker Ellen van den Bogaard (Radboudumc) ontvangen gezamenlijk de Willy van Heumenprijs 2015 van de Stichting Stimuleringsfonds Alternatieven voor Proefdieren. Het Stimuleringsfonds Alternatieven voor Proefdieren kent hen ieder 15.000 euro toe voor de innovatieve wijze waarop zij proefdieren hebben vervangen door alternatieven. Op 15 oktober wordt de prijs overhandigd.

Jochem Louisse ontwikkelde een digitaal proefdier voor het berekenen van de effecten van toxische stoffen. Ellen van den Bogaard ontwikkelde een 3D gekweekte huid voor onderzoek naar geneesmiddelen voor huidziekten.

De Willy van Heumenprijs, normaal gesproken 25.000 euro, wordt eens per twee jaar uitgereikt. Dit jaar wilde de Stichting Stimuleringsfonds Alternatieven voor Proefdieren twee jonge veelbelovende onderzoekers belonen die wetenschappelijk onderzoek doen zonder proefdieren te gebruiken. De stichting verhoogde het totaalbedrag van de prijs naar 30.000 euro zodat beide winnaars 15.000 euro in ontvangst nemen. Susanna Louhimies, de hoogste ambtenaar van de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor wetgeving op het gebied van dierproeven, reikt de prijzen uit op 15 oktober, tijdens het congres Laboratory Animal Science 2.0.

Digitaal proefdier

Dr.ir. Jochem Louisse, werkzaam bij de afdeling Toxicologie van Wageningen University & Research, ontwikkelde een digitaal proefdier waarmee hij een inschatting kan maken van de toxiciteit van stoffen op alle plekken in het lichaam en zelfs op de ontwikkeling van een ongeboren kind. Zijn computermodel rekent exact uit (en voorspelt) wat er met een stof gebeurt, waar deze zich ophoopt en wat het verloop van de concentratie van deze stof in het bloed is. Jochem Louisse: “Een mens of een proefdier krijgt bijvoorbeeld stoffen binnen via de mond. De stoffen gaan naar de darmen en naar de lever. Daar kan een stof worden afgebroken of juist toxisch worden. De stof kan onze organen bereiken en ook een eventueel ongeboren kind. Dit zijn kinetische processen. En die beschrijf ik met de computer.”

Tot nu werd toxiciteit van een stof vooral bepaald aan de hand van experimenten met dieren, of met behulp van losse cellen (in vitro) in plaats van dieren. “Maar een groot probleem van studies met cellen is weer dat ze moeilijk zijn te vertalen naar risicobeoordelingen voor de mens omdat de kinetische processen in deze in vitro modellen met cellen missen”, aldus Jochem Louisse. “Door mijn computermodellen te koppelen aan de in vitro modellen kan ik voorspellingen maken voor de mens.”

Producenten zijn volgens Europese regels sinds 2009 verplicht de risico’s van chemicaliën te inventariseren. Louisse brengt in Wageningen onder meer de toxiciteit in kaart van glycolethers, stoffen die vaak voorkomen in verf, en van vitamine A-zuur, een stof die veel wordt gebruikt als anti-kankermedicijn of als middel tegen psoriasis.

Kweekhuid in 3D

Dr. Ellen van den Bogaard, biomedisch onderzoekster bij de afdeling Dermatologie van het Radboudumc maakte en verfijnde een 3D huidmodel. “Normaal gesproken wordt huidonderzoek gedaan aan de hand van een proefdiermodel”, aldus Van den Bogaard: “Maar de muizenhuid verschilt zeer van de mensenhuid. Heel veel resultaten kan je daarom niet één op één vertalen naar de mens. Ons 3D huidmodel is goed bruikbaar als tussenstap voordat je geneesmiddelen alsnog, volgens de wet verplicht, gaat testen op muizen. We voorkomen op die manier onnodige experimenten met muizen, die anders zouden falen.”

Van den Bogaard bewerkte voor het 3D huidmodel in het laboratorium stukjes menselijke huid die waren verkregen na een buikwand- of borstcorrectie. Ze vermeerderde de huidcellen. In een kweekschaaltje maakte ze daarvan nieuwe stukjes 3D opperhuid, die de eigenschappen hebben van een gewoon stuk huid. Van den Bogaard vermeerderde de huidcellen honderden malen zodat ze heel veel experimenten kon uitvoeren met de 3D gekweekte huid: “Dat is belangrijk omdat huid voor experimenten niet gemakkelijk beschikbaar komt”, aldus de biomedisch onderzoekster.

Bijzonder is haar onderzoek naar teerzalf, een stinkende zwarte zalf die al eeuwenlang met name wordt gebruikt bij eczeem en psoriasis, ontstekingsziekten van de huid. Van den Bogaard bestudeerde de werking van teerzalf op moleculair niveau en loste met een 3D huidmodel het raadsel van de werkzaamheid op. “Nu kunnen we de teerzalf verfijnen, en de geur en de kleur eruit halen. We hopen dat we deze zalf binnen vijf jaar kunnen maken.”