Wereldmarkt vraagt transitieproces van landbouwcoöperaties

Coöperaties zijn een belangrijke organisatievorm in de land- en tuinbouw. In de productieketen spelen ze een rol in het verzamelen van productie en leveren van diensten. Het bundelen van krachten van boeren wordt gezien als dé manier om de voedselzekerheid te vergroten en armoede te verminderen.

Wereldhandel

Veel coöperaties zijn echter opgericht in een tijd dat de markt in hun land nog beschermd was. De organisaties waren ook lokaal ingebed en vervlochten met het sociale en politieke leven. Nu over de hele wereld de markten opener zijn geworden, worden de eisen aan producten hoger. Ook vraagt de open markt een andere organisatie van de coöperatie, wil die nog zorgen voor een goed inkomen voor haar leden, vertelt de Wageningse bedrijfskundig onderzoeker Jos Bijman. "Als de overheid de markt beïnvloedt, moet je lobbyen bij de overheid voor veranderingen. Als de markt vrij is, moet je zorgen dat je een sterke marktpartij wordt, en je marketing en financieel management op orde hebben. Dat vergt een transitieproces, en dat kan per land verschillen."

Het boek over coöperaties dat Bijman in samenwerking met Agriterra samenstelde, bundelt vanuit een multidisciplinaire benadering de laatste wetenschappelijke kennis over dit onderwerp. Het schetst voor een breder publiek alle aspecten van een coöperatie, het belang van coöperaties voor boeren en de rol van coöperaties in de keten. "Beleidsmedewerkers en ngo’s houden zich vaak bezig met het stimuleren van coöperaties. Maar wie de complexe vragen rond coöperaties niet ziet, kan met verkeerde adviezen komen. Daarnaast worden coöperaties door de veranderde constellatie waarin ze opereren steeds meer zakelijke organisaties, en daarmee niet noodzakelijkerwijs een oplossing voor het bestrijden van de armoede bij de allerarmsten", aldus Bijman.

Aan de hand van een reeks internationale casestudies uit landen in Afrika en Azië, belichten de auteurs onderwerpen als inclusiviteit en de impact op rurale ontwikkeling, de rol van sociaal kapitaal, formele versus informele organisaties, en democratische participatie en lidmaatschapsrelaties.

Opleiding en training

Een van de boodschappen van het overzichtswerk is dat overheden coöperaties maar beter meer vrijheid kunnen geven. In India bijvoorbeeld kiezen boeren vanwege gebrek aan vrijheid voor andere soorten producentenorganisaties voor de afzet van hun producten. Ook moeten de capaciteiten van de managers en bestuurders omhoog via opleidingen en trainingen als de coöperaties meer een businessorganisatie moeten worden. Verder hebben coöperaties soms de neiging te ambitieus te zijn over hun marktcapaciteiten, zegt Bijman. "In Kenia wil iedere zuivelcoöperatie een landelijk bekend merk worden en zelf melk verwerken. Maar vaak is het beter eerst te focussen op meer productie en de eigen marktpositie te verbeteren."

Het boek ‘Cooperatives, Economic Democratization and Rural Development’, onder redactie van Jos Bijman (Wageningen University), Roldan Muradian (Universidade Federal Fluminense, Brazilië) en Jur Schuurman (voorheen Agriterra) verscheen eind januari bij uitgeverij Edward Elgar, isbn 978 1 78471 937 1.