Het gereedschap maakt de visser

Dit betoogt Bambang Indratno Gunawan, promovendus bij Rurale ontwikkelingssociologie aan Wageningen University, onderdeel van Wageningen UR. Tussen 2008 en 2010 deed Gunawan participerend onderzoek in de Berau-delta op het eiland Kalimantan (Borneo) in Indonesië.

Berau is een frontier-gebied, vertelt Gunawan. Een onontgonnen gebied vol ruimte en bijzondere ecosystemen, zoals mangrovewouden. Vooral de rijkdom aan vis trekt arme migranten naar het gebied. Ondertussen bestaat er sinds 2005 ook een marien reservaat van 1,2 miljoen hectare. Gunawan onderzocht de activiteiten van bewoners en hoe deze rijmen met natuurbeschermingsambities.

Zijn opvallendste ontdekking is hoe ingewikkeld de vissersdorpen in elkaar steken. Zo werkt elke visser weer anders, afhankelijk van het gebruikte gereedschap. Vissers met sleepnetten blijven relatief dichtbij de kust, terwijl ze kieuwnetten verder op zee inzetten. ‘Bovendien heeft één boot vaak wel twee, drie soorten visgerei,' vertelt Gunawan. ‘Deze zetten vissers slim in over de verschillende seizoenen, om altijd voldoende vis te vangen.'

Ook de inrichting van de kustsamenleving is opvallend. In Berau wonen vooral Bugis-migranten; een etnische groep die oorspronkelijk van het eiland Sulawesi (Celebes) komt. Zij hebben een patronagesysteem meegenomen. Vissers krijgen hierin leningen van een patroon voor netten die ze afbetalen via de vangstverkoop. Behalve economische steun, horen bij patronage ook sociale en politieke banden. Gunawan: ‘Cliënten stemmen bijvoorbeeld op hun patroon tijdens verkiezingen.'

De lokale overheid zelf speelt soms ook actief een dubbele rol. Wegens bestuurlijke decentralisatie moet ze sinds 1998 zij financieel zelf de broek ophouden. Zij laat daarom tegen betaling vissers van buiten de streek toe in het reservaat, terwijl ze lokale vissers uitsluit. Handhaving van de grenzen van het park is überhaupt een splijtzwam aangezien de handhavers uit het gebied komen en gevoelig zijn voor sociale verhoudingen. Gunawan: ‘Zo sprak ik een lid die wist dat zijn eigen schoonvader zich niet aan de regels hield maar hij kon hem niet aangeven’.

Nieuwe reservaten zouden bottom-up moeten worden opgezet, vindt Gunawan, voor meer draagvlak. Ook moeten ze dus een beter besef hebben van de verscheidenheid aan vispraktijken van lokale bewoners en realistische doelen stellen. ‘Je kunt niet het hele district beschermen als reservaat,' zegt Gunawan, ‘de grootte lijkt vooral gedreven door het doel van de Indonesische regering om in 2020 20 miljoen hectare aan reservaten te hebben.'

Gunawans onderzoek hoorde bij het interdisciplinaire Wageningse project RESCOPAR dat allerlei aspecten van leven in Indonesische en Vietnamese kustregio's bekeek. Gunawan is blij dat hij de kans heeft gekregen twee jaar periodiek aan de kust te wonen: ‘Dit onderzoek is onmogelijk in één of twee dagen. Je moet mensen echt in hun dagelijkse werkzaamheden volgen om hun kennis en waarden eigen te maken.' | Rob Ramaker

Bovenstaand bericht is geproduceerd door de redactie van Resource, het blad voor Wageningen UR (University & Research centre). Meer informatie bij Pers- en wetenschapsvoorlichting van Wageningen UR, e-mail: pers.communicatie@wur of bij de redactie van Resource, e-mail: resource@wur.nl. Zie ook www.resource.wur.nl.