Podcast over polarisatie: zo begeef je je in het speelveld

Wie rustig aan de podcastserie begint, wordt meteen opgeschrikt door de beroemde woorden van Greta Thunberg gericht aan wereldleiders: “How dare you?” Deze uitspraak in de nieuwe WUR podcastserie over polarisatie wordt gevolgd door vele andere, zoals “Zit u in kamp wolf?” Deze fragmenten maken direct duidelijk hoe wijdverspreid polarisatie is in de samenleving. Onderwerpen als de COVID-pandemie, vluchtelingen, klimaat en natuurbeheer kregen er de laatste jaren vaak mee te maken. Het andere besef dat doordringt is dat wetenschappers zich ook regelmatig bewegen in velden van polarisatie, of ze het nu willen of niet.

In de zesdelige podcast legt filosoof Bart Brandsma uit wat polarisatie is, wat ervoor nodig is om het te laten ontstaan en welke rollen je kunt aannemen of krijgt toebedeeld. De eerste eye-opener is dat polarisatie overal is waar wij-zij denken ontstaat. ‘In het gewone taalgebruik lijkt polarisatie iets wat je moet bestrijden, maar het hoort simpelweg bij een democratie. Je moet er alleen wel mee om kunnen gaan’, legt hij uit.

Hoe herken je polarisatie?

Om wetenschappers op weg te helpen gaat Brandsma in op de drie basiswetten van het wij-zij denken. Het is een gedachtenconstructie – een wij zij – waarin mensen voortdurend een bepaald type brandstof leveren, waarbij gut feeling het overneemt van de ratio. ‘Bij polarisatie sneuvelt de waarheid, wij en zij wordt belangrijk gemaakt. In de samenleving kan iets al waarheid of feit zijn als het is opgenomen in een samenhangend, coherent verhaal. Maar als onderzoeker weet je dat coherentie niet voldoende is voor wetenschap, dat levert geen feiten of resulteert niet noodzakelijk in waarheid.’ Onderzoeksresultaten vallen dan ook lang niet altijd in een neutraal veld, maar te midden van verschillende standpunten en concurrerende waarheidsopvattingen.

Vervolgens schetst Brandsma vijf verschillende rollen binnen maatschappelijke discussies. Hij laat zien hoe je polarisatie herkent. Sommige spelers – zogenaamde pushers - zullen namelijk hun ideeën sterk verkondigen, anderen sluiten zich aan – joiners – of nemen een positie in op de tegenstelde pool. Ook veel mensen zullen zich juist in het midden – the Silent – begeven en zich buiten de spanning of discussie willen houden. Of ze kiezen voor de rol van bruggenbouwer. ‘Wetenschappers die bruggenbouwer willen zijn, komen soms in valkuilen terecht. Ze denken: Ik ben neutraal, ik kom alleen met feiten. Maar die feiten kunnen wel onbedoeld extra brandstof leveren in het debat.’

Stof tot gesprek

Het doel van de podcasts is dus ook om inzicht te geven in de rollen die wetenschappers spelen bij polarisatie en hoe ze met die kennis hun strategie kunnen bepalen. Met zijn rustige stem leidt Brandsma de luisteraar rond in het speelveld van polarisatie. Tussendoor illustreren fragmenten uit het nieuws zijn verhaal. Wat hij uitdrukkelijk niet wil, is een lijstje met tips behandelen. ‘Het denkkader dat ik geef biedt een bril. Daarna lukt het niet meer om die bril nog af te zetten. Je gaat tendensen in de samenleving anders bekijken.’

Het denkkader van Brandsma geeft bovendien, naast stof tot nadenken, een nieuwe taal. Een taal voor de patronen en rollen die bij polarisatie horen. Een goede tegenhanger bij al het ongrijpbare en ongemakkelijke dat polarisatie nu vaak oplevert. Brandsma: ‘Het eerste ongemak verdwijnt als je weet dat polarisatie op zichzelf niet erg is en dat je kunt kiezen hoe je je wilt opstellen. Daar heb je niet alleen wat aan wanneer je als onderzoeker met polarisatie te maken krijgt, maar ook in gesprek met familie en vrienden.’

Leg je vraag voor aan Bart Brandsma

Zelf is Brandsma nog lang niet uitgepraat over polarisatie en de speelruimte voor wetenschappers. In de zesde aflevering nodigt hij onderzoekers uit om met hun eigen onderwerp te komen. Die worden het uitgangspunt voor nieuwe afleveringen. ‘Je leert door casussen bij de kop te pakken, bijvoorbeeld de habitat van de wolf, de energietransitie of de eiwittransitie. Aan casussen is hier bij WUR geen gebrek. Ik wil graag samen met wetenschappers strategie ontwikkelen op hun eigen terrein. Dan maken we in de aflevering samen een polarisatiekaart en bespreken we wat wel en niet handig kan zijn om te doen. Je krijgt praktische handvatten om met polarisatie om te gaan.’